Sukcesja, czyli proces przekazywania przedsiębiorstwa spadkobiercom, daje możliwość zadbania o interesy najbliższych, a także zachowania trwałości przedsiębiorstw odzwierciedlających wartości rodzinne, jeszcze długo po odejściu założyciela. Proces zabezpieczenia majątku w sposób zgodny z wolą sukcesora, polega na przygotowaniu aspektów prawnych, biznesowych, podatkowych oraz na zabezpieczeniu majątku.
Mity na temat sukcesji
MIT numer 1: Do czasu wprowadzenia ustawy o zarządzie sukcesyjnym w przedsiębiorstwie, śmierć osoby fizycznej, prowadzącej działalność gospodarczą, automatycznie oznaczała także unicestwienie bytu przedsiębiorstwa jako takiego.
MIT numer 2: Przekształcenie przedsiębiorcy w jednoosobową spółkę z o. o. jest skomplikowane, drogie i niekorzystne.
MIT numer 3: Ustawa rozwiązuje problemy z sukcesją przedsiębiorstwa w formie jednoosobowej działalności gospodarczej.
Tymczasowe zarządzanie przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy
Ustawa o zarządzie sukcesyjnym reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną po jego śmierci, a także zasady kontynuowania działalności gospodarczej prowadzonej przy użyciu tego przedsiębiorstwa. Co ciekawe, ustawa nie dotyczy rolników prowadzących działalność stricte rolniczą.
Przedsiębiorstwo w spadku
Przedsiębiorstwo w spadku obejmuje składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci.
Śmierć właściciela a ustanowienie zarządcy sukcesyjnego
Zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony z chwilą:
– śmierci przedsiębiorcy, w przypadku gdy przedsiębiorca złożył wniosek o wpis do CEIDG zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy
– dokonania wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego powołanego po śmierci przedsiębiorcy.
Ustanowienie zarządu sukcesyjnego
Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest:
– powołanie zarządcy sukcesyjnego
– wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji
– dokonanie wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego
Sukcesja u notariusza
Po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać:
– małżonek przedsiębiorcy
– spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy
– spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy
Wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku może powołać zarządcę sukcesyjnego w sytuacji:
– uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku,
– zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia
– wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego. Powołanie takowe, inaczej niż powołanie za życia przedsiębiorcy wymaga zachowania formy aktu notarialnego.
Prowadzenie przedsiębiorstwa po śmierci właściciela
Zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy, wynikające z prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, oraz prawa i obowiązki w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Wykonywanie praw i obowiązków przez zarządcę sukcesyjnego dotyczy spraw powstałych przed śmiercią przedsiębiorcy oraz spraw powstałych po jego śmierci.
Prawa i obowiązki zarządcy sukcesyjnego
Prawo cywilne
– wykonywanie umów zawartych z kontrahentami
– występowanie w postępowaniach sądowych
Publicznoprawne
– stosowanie się do zaleceń wynikających przykładowo z kontroli przeprowadzonych przez Urząd Skarbowy
– realizacja obowiązków lub uprawnień wynikających z decyzji administracyjnych
Dokonywanie czynności w międzyczasie
W okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządcy sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony – do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, osoba będąca spadkobiercą ustawowym lub testamentowym może dokonywać czynności koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.
Odwołanie i wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego Zarządca sukcesyjny może być odwołany ze swojej funkcji jeszcze za życia przedsiębiorcy lub po jego śmierci.
Odwołanie za życia przedsiębiorcy
– samodzielne odwołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę
– złożenie przez zarządcę sukcesyjnego oświadczenia wobec przedsiębiorcy o rezygnacji z pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego
– utrata przez zarządcę pełnej zdolności do czynności prawnych
– prawomocne orzeczenie wobec zarządcy sukcesyjnego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
UWAGA: Odwołanie zarządu sukcesyjnego może nastąpić w każdym czasie.
Odwołanie po śmierci przedsiębiorcy
Możliwość odwołania zarządcy sukcesyjnego przez osobę, która uczestniczyła w jego powołaniu lub była do tego uprawniona, za zgodą pozostałych osób.
Wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego
Zarząd sukcesyjny wygasa przed upływem 2 lat od śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w ciągu 2 miesięcy od śmierci przedsiębiorcy nikt nie przyjął spadku, stwierdzono nabycie przedsiębiorstwa w spadku przez jedynego spadkobiercę albo zapisobiercę windykacyjnego, jedna osoba nabyła całe przedsiębiorstwo w spadku (np. wniesiono je w całości aportem do spółki), w ciągu miesiąca od wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG nie powołano kolejnego zarządcy, ogłoszono upadłość przedsiębiorcy, wcześniej nastąpi dział spadku.
Postępowanie sądowe i administracyjne a zaprzestanie sprawowania funkcji przez zarządcę sukcesyjnego
Postępowanie cywilne
Jeżeli toczyło się cywilne postępowanie sądowe z udziałem zarządcy sukcesyjnego, sąd zawiesza postępowanie z urzędu, jeżeli zarządca sukcesyjny przestał pełnić tę funkcję albo zarząd sukcesyjny wygasł.
Postępowanie administracyjne
W sprawach dotyczących praw zbywalnych lub dziedzicznych, wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa strony, w razie jej śmierci strony w toku postępowania, jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem strony, na jej miejsce wstępuje zarządca sukcesyjny.
W przypadku wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego na jego miejsce wstępują następcy prawni. Zarówno śmierć strony, jak i wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego powodują zawieszenie postępowania administracyjnego z urzędu.
Prawa pracownicze a sukcesja przedsiębiorstwa
Ustanowienie zarządu sukcesyjnego przez pracodawcę prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą nie spowoduje wygaśnięcia umów o pracę z dniem jego śmierci. Taki efekt wystąpi tylko wtedy, gdy w czasie wykonywania zarządu pracownicy zmarłego nie zostaną przejęci przez nowego pracodawcę. Do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego wykonywanie czynności z zakresu stosunków pracy będzie należeć do zarządcy sukcesyjnego. W razie jego braku uprawnionymi są:
– małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku
– spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy
– spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy albo zapisobierca windykacyjny
Przedsiębiorstwo w spadku – Podatki
VAT
Uznanie przedsiębiorstwa w spadku za jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, będącą podatnikiem VAT. Status ten uzyska w okresie od otwarcia spadku (śmierć przedsiębiorcy) do dnia wygaśnięcia:
– zarządu sukcesyjnego
– uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, jeżeli zarząd sukcesyjny nie zostanie ustanowiony, a będzie dokonane zgłoszenie o kontynuowaniu działalności przez następców prawnych.
Wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego lub terminu do jego powołania jest równoznaczne z utratą statusu podatnika VAT przez przedsiębiorstwo w spadku.
Akcyza
Podatnikiem akcyzy będzie przedsiębiorstwo w spadku w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy:
– do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego
– do dnia upływu terminu do powołania zarządcy sukcesyjnego (2 miesiące od śmierci ustawodawcy)
UWAGA! W przypadku działalności wykonywanej na podstawie decyzji i zezwoleń akcyzowych, aby przedsiębiorstwo w spadku mogło kontynuować działalność, konieczne jest ustanowienie zarządu sukcesyjnego na wypadek śmierci.
PIT
Przedsiębiorstwo w spadku będzie podatnikiem podatku dochodowego. Stanie się tak:
– w przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego – w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego
– w przypadku nie ustanowienia zarządu sukcesyjnego w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, czyli w okresie 2 miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Podatek od Spadków i Darowizn
Jeżeli przedsiębiorstwo nabędzie więcej niż jedna osoba, zwolnienie z podatku od spadków i darowizn będzie przysługiwało tylko tym nabywcom, którzy poprowadzą przedsiębiorstwo przez okres co najmniej 2 lat od dnia jego nabycia.
(Zdjęcie: Google)
