Udział Polaków w kształceniu ustawicznym jest dosyć niski. Wśród państw UE Polska zajmuje dolne miejsce w rankingu, razem z krajami Europy Południowej i Litwą. Doświadczenia niektórych krajów europejskich pokazują jednak, że zwiększenie udziału obywateli w edukacji ustawicznej jest możliwe. Dlaczego zatem sytuacja w Polsce wygląda tak źle? Jakie bariery stoją Polakom na drodze do poszerzania kwalifikacji? Na podstawie wyników Badania Aktywności Edukacyjnej Dorosłych można wyciągnąć kilka ważnych wniosków.
Przede wszystkim wydaje się, że w Polsce wciąż brak jest świadomości konieczności stałego aktualizowania i uzupełniania kwalifikacji. Prawie co drugi Polak, nie planujący podjąć w najbliższym roku kształcenia w jakiejkolwiek formie, uzasadnia to brakiem takiej potrzeby. Świadczy to w dużej mierze o krótkowzroczności lub głęboko zakorzenionym w psychice przekonaniu, że raz zdobyta wiedza wystarczy nam na całe życie.
Ponadto, w edukacji ustawicznej uczestniczą przede wszystkim osoby już wyposażone w wysokie kwalifikacje - osoby z wykształceniem wyższym, pracujące na stanowiskach specjalistycznych, kierowniczych i technicznych. Problem polega, na małym udziale w edukacji ustawicznej osób o niskich kwalifikacjach, bezrobotnych lub zagrożonych bezrobociem.
Co zatem stoi na przeszkodzie przedsiębiorcom w Polsce do podjęcia starań o podnoszenie kwalifikacji pracowników? Zapytani odpowiadają przede wszystkim: nie ma takiej potrzeby, gdyż kwalifikacje pracowników są odpowiednie, a także, że koszty szkoleń są zbyt wysokie, że zatrudniono nowe osoby o potrzebnych kwalifikacjach lub też szkolenie początkowe pracowników jest wystarczające. Jak się zatem okazuje, nie tylko wysokie koszty szkoleń czy też wymieniany przez co dziesiątego przedsiębiorcę brak czasu na uczestnictwo w szkoleniach powstrzymują pracodawców od inwestycji w zasoby ludzkie. Zasadniczy powód to niedostrzeganie potrzeby szkolenia pracowników i korzyści zeń wynikających.
W świetle powyższych informacji konieczne jest zatem wyzbycie się przekonania, że raz zdobyte wykształcenie wystarczy nam na całe życie, oraz promocja korzyści wynikających z posiadania wysokich i aktualnych kwalifikacji. Przekonanie o braku konieczności uzupełniania wiedzy jest bowiem jedną z najpoważniejszych barier psychologicznych stojących na przeszkodzie do rozwoju kształcenia ustawicznego w Polsce.
Uczenie się dorosłych jest w Polsce tradycyjnie sprowadzone do kształcenia w szkołach oraz do udziału w sformalizowanych szkoleniach. Zgodnie z definicją uzgodnioną w Unii Europejskiej strategia uczenia się przez całe życie (lifelong learning) dotyczy uczenia się na wszystkich etapach życia, we wszystkich formach (nie tylko w ramach edukacji formalnej) oraz w każdym zakresie ważnym dla życia w nowoczesnym społeczeństwie. Komisja Europejska zwraca szczególną uwagę na kompleksowość i spójność krajowych strategii uczenia się przez całe życie.
Kompleksowość zapewnić ma ujęcie wszystkich zakresów uczenia się, tzn.:
1. Kształcenie i szkolenie formalne obejmujące:
• kształcenie ogólne i zawodowe prowadzone w systemie oświaty,
• kształcenie ustawiczne w szkołach dla dorosłych oraz w formach pozaszkolnych określonych w ustawie o systemie oświaty,
• kształcenie wyższe,
• kształcenie i szkolenie post - akademickie w ramach kształcenia wyższego oraz działalności naukowej jednostek badawczo - rozwojowych, szkół wyższych i PAN,
• wszelkiego rodzaju szkolenia dające uprawnienia kwalifikacyjne do wykonywania zawodów, w tym zawodów regulowanych, nie ujęte w systemie kształcenia ustawicznego w systemie oświaty, szkolnictwa wyższego oraz działalności naukowej,
• wszelkiego rodzaju szkolenia dające uprawnienia kwalifikacyjne do wykonywania wybranych czynności pozazawodowych.
2. Obszar szkoleń pozaformalnych obejmujący wszystkie działy zarządzane przez ministrów. Nie istnieje jednorodne źródło prawne regulujące działalność w tym zakresie. Można jednak wskazać, że działalność w tym zakresie regulują przepisy dotyczące:
• kształcenia ustawicznego w systemie oświaty (w części dotyczącej szkoleń nie dających uprawnień kwalifikacyjnych),
• działalności dydaktycznej szkół wyższych (studia podyplomowe doskonalące, kursy dokształcające, w przyszłości inne formy),
• doskonalenie zawodowe we wszystkich dziedzinach zarządzania przez ministrów właściwych - w ramach działów administracji publicznej,
• szkoleń wspierających zatrudnienie wyróżnionych grup osób (niepełnosprawnych, bezrobotnych i poszukujących pracy, osób ze sfery wykluczenia społecznego),
• szkoleń organizowanych w ramach działalności gospodarczej,
• szkoleń organizowanych przez różnego rodzaju organizacje (społeczne, porządkowe, kościoły itp.),
• szkoleń organizowanych w ramach sektorowo definiowanej edukacji powszechnej (np. zdrowotnej, ekonomicznej, bezpieczeństwa drogowego, ekologicznej),
• szkoleń organizowanych w ramach edukacji sektorowej (np. rolniczej, administracyjnej),
• działalności mediów, w tym mediów publicznych,
3. Uczenie się nieformalne - samodzielne (niezinstytucjonalizowane), zamierzone lub niezamierzone uczenie się wszystkich obywateli od najmłodszych do najstarszych lat, występujące najczęściej w sytuacjach życia codziennego i w pracy (poza planowanymi przez pracodawców lub pracobiorców szkoleniami).
